تلاقی سنت و مدرنیته در معماری معاصر جهان اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمد صادق فروغی ¹
• جعفر طاهری ²

¹ کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

² استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

10.22067/context.2025.92062.1013

چکیده

بیش از یک‌صد سال از پاسخ‌های معماران جهان اسلام به مناقشه دوگانه حفظ و تداوم سنت یا پذیرش کامل مدرنیته می‌گذرد. با وجود این، تأثیر آرای اندیشمندان و نواندیشان جهان اسلام بر اندیشه و عمل این معماران واکاوی و بررسی نشده است. ظهور مدرنیته و پیامدهای بحران هویتی و تشدید افول جوامع مسلمان، جوامع و اندیشمندان مسلمان را با رویکردی احیاگرانه به واکنش واداشت. این پاسخ‌ها در حوزه نظر (اندیشه) و عمل (معماری) ذیل سه گفتمان و رویکرد کلی 1) بازگشت به سنت، 2) پیروی از مدرنیته، 3) تلفیق سنت و مدرنیته، قابل شناسایی است. آن‌چه که تحت عنوان جنبش احیاگری، رنسانس اسلامی و یا جریان نومعتزله خوانده می‌شود، متمرکز بر هم‌نهادی درونی میان سنت و مدرنیته است که تلفیق را به عنوان راه حل پیش رو و پاسخی میانۀ طیف سنت و مدرنیته، متصور می‌شود. در مقاله حاضر با بررسی تاثیرات این گفتمان‌ها بر اندیشه و روش کار معماران معاصر پیشرو جهان اسلام، تفسیری تاریخی از رویکردهای عمده طراحی بر پایۀ مطالعه تطبیقی مبانی نظری معماران معاصر با آرای نواندیشان جهان اسلام ارائه می‌شود. در این مقاله با بررسی و نقد آثار این معماران احیاگر و پاسخ‌های معمارانه آن‌ها به تلاقی سنت و مدرنیته، ذیل تقسیم‌بندی سه‌گانه ناصر رباط یعنی 1) شرق‌گرایی 2) ملی‌گرایی 3) نئو-اسلامی، نشان داده می‌شود که این تقسیم‌بندی با وجود دقت نظر فراوان، بخصوص در بخش ملی‌گرایی دسته بندی کلانی بنظر میرسد. در بحث پیش رو سعی شده این دسته بندی با توجه به نظریات نواندیشان جهان اسلام به روز و تکمیل شود.

کلیدواژه‌ها

• احیاگری دینی
• جهان اسلام
• سنت
• مدرنیته
• معماری معاصر

مراجع

1. Abdelmonem, M. G., & Selim, G. (2003). "Contemporary Islamic Architecture In The Arab World." 18TH MIDDLE EAST HISTORY AND THEORY CONFERENCE. CHICAGO, USA.
2. Abu Hamdan, A. &  Tukan, J. (1984) of Jordan. In Mimar 12: Architecture in Development, edited by Hasan-Uddin Khan. Singapore: Concept Media Ltd. 54-65
3. Ali Akbarzadeh, H., & Soltani, M. (2016). Mohammed Arkoun and Using post structuralism in critic of Islamic intellect. The Epistemological Research (Afaghe Hekmat), 4(2 (10)), 119-144. (In Persian)
4. Al Sayyed, W.( 2011). "Contemporary Arab Architecture: Space, Form, and Function." Lonaard 2 (7): 49-75.
5. Al-Asad, M.( 1992). "the mosques of Abdel Wahed El-Wakil." MIMAR 42: 34-40.
6. Arkoun, M.(2011). Danesh eslami: Gharaati bar mabnaye olum ensani. (Sawari, A.Q. Trans). Tehran: Nesl Aftab. (In Persian)
7. Arkoun, M.(2000). Naghd aghle eslami. (Khalji, M.M. Trans). Tehran: Idea. (In Persian)
8. Archnet.Kazimi Residence. https://www.archnet.org/sites/494.
9. Archnet. Rafidain Bank (Kufa). https://www.archnet.org/sites/47
10. Ayvaziyan, S.(1997). hefz arzeshhaye memari sonati dar memari moaser iran. Honar-ha-ye Ziba, 2(0),43-51. https://jhz.ut.ac.ir/article_17145.html. (In Persian)
11. Blair, S. & Bloom, J. (2012). The art and architecture of Islam (2) (1250-1800). (Azhand, Y. Trans). Tehran. The Organization for Researching and Composing University Textbooks in the Islamic Sciences and the Humanities (SAMT), Institute for Research and Development in the Humanities. (In Persian)
12. Etesam, I. (1995). barresi tatbighi memari va shaharsazi moaser iran ba oropa», dar majmue maghalat kongereh tarikh memari va shahrsazi iran: bam, 1374. j3, Teharan: sazman miras farhangi keshvar. (In Persian)
13. Fathy, H. (2003). Sakhtemansazi ba mardom. (Ashrafi, A. Trans.). Tehran: Daneshgahe Honar, Moavenat – e Pazhoheshi.(In Persian)
14. Ferwati, S. (2013). "The Museum of Islamic Art: Form, perception, and environment." The International Journal of the Inclusive Museum.
15. Gangwar, G. (2017). "Fusion of Ancient and Contemporary Design Principles in the Works of B.V. Doshi." Journal of Civil Engineering and Environmental Technology 11-16.
16. Ghobadian, V. (2013). Theories and styles in contemporary Iranian architecture. Tehran. Elme Memar. (In Persian)
17. Habib, F. & Hosseini, A. (2010). Analysis of Iranian Contemporary Architecture in Confrontation with Globalization Phenomenon, Hoviate shahr, 4(6), 29 – 38. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1389.4.6.3.6. (In Persian)
18. Habibi, S. M. (2006). Intellectual Trends in the contemporary Iranian architecture and urbanism (1979-2003). Tehran. Cultural Research Bureau. (In Persian)
19. Hassanpour N, Soltanzadeh H, Bazrafkan K. (2017). Comparative Study of the Role of Foreign Architects in Iran’s and Turkey’s Contemporary Architecture during 1920-79PB (1300-57SH). mth. 7(13), 133-148. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23453842.1396.7.13.3.7. (In Persian)
20. Jaberi, M. A. (2016). Sonat va Moderniteh. (Al-Mahdi, S. M. Trans). Tehran. Entesharat donyaye – Eghtesad. (In Persian)
21. Jahanbeglu, R.( 2014). Moje – chaharom. Tehran. Nashr – ney. (In Persian)
22. Kakhi, N. (2024) . “Nationalism in Architecture of Modern Iran.” Gingko publications .
23. Khalili, N., & Phill Vittore.( 1998). "Earth Architecture and Ceramics, The sandbag/Superadobe/Superblock Construction System." Building Standards 25-29.
24. Khanizad, Sh., & Ehsani Moayed, F.(2014).  Kamran Diba and the human-friendly architecture. Tehran. Honar-e Memari. (In Persian)
25. kolahdoozha, P. and abediha, H. (2016). barresi nazariye renesans eslami dar tafakorat eqbal laoori. Historical Studies, 6(2), 69-88. https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1998.html. (In Persian)
26. Kultermann, U. (1991). "CONTEMPORARY ARCHITECTURE IN JORDAN." MIMAR 39: 10-15.
27. Mansorzadeh, M. B., & Massoud, Z. (2017). barresi mabani andishehhaye siyasi dar miyan no motazeliyan ba takid bar araye nasr hamed abozid. Faslnameh siyasat. 37-49. https://civilica.com/doc/803575/.(In Persian)
28. Masudi, J., & Ostadi, H. (2010). Criticizing Islamic-Arabic Reason from Jaberi's and Arkoun's Viewpoints. Journal of Philosophical Theological Research, 11(2), 78-102. https://doi.org/10.22091/pfk.2009.172. (In Persian).
29. Moazzami M.(2015). Iran's Contemporary Architecture; Short-term society - short-term architecture. CIAUJ ; 1 (1) :39-62. http://dx.doi.org/10.29252/ciauj.1.1.39.(In Persian)
30. Moazemi, M. and Hojjat, E. (2018). Origins of Cultural Gaps and Perplexities in Contemporary Iranian Architecture. Armanshahr Architecture & Urban Development, 10(21), 103-112. https://www.armanshahrjournal.com/article_58586.html. (In Persian)
31. Morshidizadeh, A.(2006). Bazsazi Eslam Az Masir -e Shak Dekarti. akhabar adyan. 19. 37-39. (In Persian)
32. Nasr, S. H., Soleimani, M. (2011). jahanbini eslami ve elme modern.” felsafeh va kalam, etelaat hekmat va marefat. 58-61.(In Persian)
33. Rabbat, N.( 2012a). "What is Islamic architecture anyway?" Journal Of Art Historiography 6: 1-15.
34. Rabbat, N. (2012b). "Why is Contemporary Islamic Architecture Risking Banality?" Edited by Modjtaba Sadria. Homogenisation of Representations (Aga Khan Award for Architecture) 113-124.
35. Rabbat, N. (2018). "The Hidden Hand" Journal of the Society of Architectural Historians Vol. 77, No. 4 (DECEMBER 2018), pp. 388-396 (9 pages).https://www.jstor.org/stable/26771360.
36. Saei, A.(2006). An Introduction to post – colonial theory. Law & Political science, 73(0), 133-154.https://jflps.ut.ac.ir/article_25166.html. (In Persian)
37. Said, E. W. (2003). Sharghshenasi. (Gawahi, A.R. Trans.). Tehran. daftar nashr farhang eslami. (In Persian)
38. Seda, E. (2015). archidatum. july 8. http://www.archidatum.com/gallery/?id=5149&node=5146.
39. Serageldin, I. (1996). "A Critical Methodology For Discussing The Contemporary Mosque." In Architecture of the contemporary mosque, by Ismai Serageldin and James Steele. london: Academy Editions.
40. Serageldin.I. 2007. "Hassan Fathy" Bibliotheca Alexandrina.Egypt
41. Serageldin, M. (1983). "New Popular Housing in the Middle East." Exploring Architecture in Islamic Culture 1: Architecture and identity. Kuala Lampur: Agha Khan Award for Architecture. 14-21.
42. Steele, J., & Rasem, B. (2005). The Architecture of Rasem Badran: Narratives on People and Place. Thames & Hudson.
43. Steele, J. (2014). New generation of contemporary architects of Islamic countries. Rasem Badran. (Mahdavinejad, M. J. Trans). Tehran, Islamic Azad University, Science and Research Branch. (In Persian)
44. Swan, S. (1999). "Elegent Solutions." Aramco World 16-28.
45. Taheri, J. (2023). Senf Banayan va Memaran Doran Eslami: Adab, Andisheha va Hayat -e Herfeei, Qom. Pazhoheshgah – e olum va farhang -e Eslami. (In Persian)
46. Tavana, M.A.. (2007). "Islam and Modernity" In the thoughts of Seyyed Jamaleddin Asad Abadi. Pizhuhish -I Siyasat-I Nazari: Research in political science, 3(2), 97-113. (In Persian)
47. The Aga Khan Award for Architecture.( 2004). Sandbag Shelter Prototypes ,Various locations worldwide. The Aga Khan Award for Architecture.
48. The Aga Khan Award for Architecture.Yaama masque. https://the.akdn/en/how-we-work/our-agencies/aga-khan-trust-culture/akaa/yaama-mosque.
49. wikimapia(2008). Basra International Hotel. http://wikimapia.org/1156400/Basra-International-Hotel